به گزارش تابناک خراسان جنوبی،با این که موعد بادهای ۱۲۰ روزه سیستان مطابق با آن چه که در گذشته رخ می داد یعنی از نیمه خرداد آغاز می شد و نیمه مهر نیز به پایان می رسید رو به پایان است اما اگر بخواهیم براساس افزایش زمان این بادها بر اثر وقوع خشکسالی های ۲۲ ساله خراسان جنوبی حساب کنیم که این بادها به ۱۸۰ تا ۱۹۰ روز افزایش یافته است هنوز دو ماه دیگر در استان شاهد حضور این بادها باید باشیم.
اما حضور این مهمان در سال هایی که کمتر ابرهای باران زا مهمان آسمان خراسان جنوبی می شوند سبب بروز هجمه های سنگین‌تری از خاک، گرد و غبار و ریزگرد و گاهی هم توفان‌های سهمگین و مخرب شده است طوری که از زمان شروع بادهای ۱۲۰ روزه سیستان که ۱۵ خرداد است و یا حتی قبل از آن آسمان خراسان جنوبی کمتر رنگ روشن به خود می‌بیند و بیشتر روزهای آن تیره و تار و غبار گرفته است.
هر سال که می‌گذرد از روزهای پاک آسمان خراسان جنوبی کاسته می شود زیرا تداوم خشکسالی‌ها آثار مخرب این پدیده را هر سال افزایش می دهد طوری که گاهی آسمان غبار گرفته سبب می‌شود تا حتی پرواز هواپیماها لغو و بسیاری از فعالیت‌ها و کارهای دیگر مختل شود و شهرهایی که شاید در این سال‌ها کمتر روزهای غبارآلود را در کارنامه داشتند نیز به فهرست اضافه شوند و بیابان هم خود را هر چه بیشتر به این شهرها نزدیک کند.
خراسان جنوبی در صدر استان های غبار خیز
علی محمد طهماسبی بیرگانی، دبیر ستاد ملی مقابله با پدیده گرد و غبار ۱۳ اردیبهشت ماه امسال در وبینار«آینده‌پژوهشی برنامه‌های حفاظت و احیای دریاچه‌ها و تالاب‌های کشور» با بیان اینکه ۲۳ استان کشور دارای کانون گرد و غبار هستند اظهارداشت: به ترتیب ۶ استان خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، خوزستان و هرمزگان ۸۵ درصد غبارخیزی کشور را دارند.
به گفته وی خراسان جنوبی با ۶ میلیون هکتار غبارخیزی در صدر جدول مناطق گرد و غبار قرار دارد و بالاترین میزان غبارخیزی در این استان در مرز ایران و افغانستان در «یزدان‌آباد» است.
روزهای تیره و تار سال ۱۴۰۱
سال گذشته در ماه های تیر و مهر آسمان خراسان جنوبی روزهای غبارآلود بسیاری را پشت سرگذاشت و روزهای با وضعیت نامطلوب آن به۸۷ روز در سال رسید یعنی ۳ ماه از سال در خراسان جنوبی تیره و تار بود.
اما آمار نیمه نخست امسال حکایت از این دارد که بیش دوسوم این ۶ ماه هوای خراسان جنوبی ناسالم بوده یعنی ۸۳ روز هوای ناسالم در استان به ثبت رسیده است که با آمار ۱۲ ماهه سال گذشته تا حدودی برابر می کند و این آمار نشان از وخامت و شدت و حدت یافتن پدیده گرد و غبار در این استان دارد.
هوای خراسان جنوبی ۸۳ روز ناسالم
آن طور که اسداله حاتمی، مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی امروز در گفت وگو با خبرنگار فارس از بیرجند اظهارداشت: از ابتدای امسال تا پایان شهریورماه، ۸۳ روز با کیفیت هوای ناسالم در ایستگاه‌های پایش هوای استان به ثبت رسیده که ۱۷ روز آن مربوط به ماه گذشته است.
وی گفت: تعداد روزهای ناسالم خراسان جنوبی امسال افزایش داشته، اما چون برخی ایستگاه‌های پایش کیفی هوا در بازه زمانی غیرفعال بوده لذا داده دقیقی نمی‌توان ارائه داد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان‌جنوبی با بیان اینکه شمار روزهای هوای پاک شهر بیرجند در نیمه نخست امسال نسبت به مدت مشابه پارسال کاهش یافته است اضافه کرد: مردم بیرجند در این مدت ۱۵۹ روز هوای پاک و قابل قبول استنشاق کردند در حالی که شمار روزهای هوای پاک در مدت مشابه پارسال ۱۶۷ روز ثبت شده است.
حاتمی ادامه داد: افزایش ریزگردها و آلاینده‌ها در سال جاری هوای شهر بیرجند را ۱۸ روز در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس قرار داد که این عدد در مدت مشابه سال قبل ۱۱ روز بود.
به گفته وی نیمه نخست امسال شاخص کیفی هوای مرکز استان پنج روز در وضعیت ناسالم برای تمامی گروه‌ها و یک روز در وضعیت خطرناک قرار گرفت.
این مقام مسوول با بیان اینکه افزایش ریزگردها دلیل اصلی کاهش کیفیت هوای بیرجند است افزود: خشکسالی متوالی و کاهش بارندگی سبب کاهش کیفیت هوا و افزایش ریزگردها در آسمان خراسان جنوبی شده است.
حاتمی با اشاره به این که شهریور امسال ۲۹ روز هوای شهر بیرجند سالم (پاک و قابل قبول) و ۲ روز ناسالم برای گروه‌های حساس بود، اما در ماه گذشته وضعیت خطرناک در مرکز استان نداشتیم تصریح کرد: کیفیت هوای بیرجند در ۲ نقطه از شهر قابل سنجش و اندازه‌گیری است و پنج ایستگاه سنجش هوا در استان وجود دارد که ۲ ایستگاه در بیرجند و بقیه در شهرستان‌های نهبندان، سرایان و زیرکوه مستقر است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی ادامه داد: منشاء بیشتر گرد و غبارها در استان داخلی است و همانند استان های جنوبی از خارج کشور نیست.
تصویب طرح جامع ریزگردها
حاتمی اضافه کرد: خراسان جنوبی در زمینه مقابله با پدیده گرد‌و‌غبار در مقایسه با دیگر استان‌ها جلوتر است به طوری که طرح جامع ریزگردهای استان در گروه کاری آمایش سرزمین و کارگروه زیربنایی چکش‌کاری شد و در شورای برنامه‌ریزی خراسان جنوبی نیز به یک سند بالادستی به تصویب رسید.
به گفته وی پروژه‌هایی هم که در این طرح پیش‌بینی شده مربوط به‌دستگاه‌های اجرایی چون منابع طبیعی، آب منطقه‌ای، نیروی انتظامی، هواشناسی ست. علاوه براین اولویت‌ها نیز در این سند بالادستی به‌درستی مشخص شده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی ادامه داد: همه دستگاه‌های اجرایی ملزم به انتقال این موضوع به وزارت‌خانه‌های مربوطه بوده تا اعتبارات لازم را برای اجرای پروژه‌های مدنظر جذب کنند.
حاتمی با بیان این که اداره کل حفاظت محیط‌زیست خراسان جنوبی سال گذشته و امسال ٢ میلیارد تومان اعتبار برای مقابله با پدیده ریزگردها در استان از سازمان حفاظت محیط‌زیست دریافت کرد افزود: اکنون پروژه‌هایی چون آبیاری سنواتی، نهال‌کاری در فردوس، بشرویه و زیرکوه و همچنین تالاب کجی نمکزار نهبندان در حال اجراست.
همچنین برای مقابله با این پدیده چهار نوبت آبیاری سنواتی با اعتبار ۶۵٠ میلیون تومان شد و ۶٠٠ میلیون تومان نیز برای اجرای هلالی‌های آبگیر دریافت شد.
علاوه براین اقداماتی در حوزه قرق و چرای دام و ایجاد دستگاه‌های پایش هوا عملیاتی شد.
پروژه‌های کلیدی مقابله با گرد و غبار
این مقام مسوول در ادامه به این موضوع اشاره کرد که دیگر این که قرار شد علی محمد طهماسبی، دبیر ستاد ملی مقابله با پدیده گرد‌و‌غبار نیز به زودی به خراسان جنوبی سفر کند که سفر وی نیز سه روزه خواهد بود تا ضمن بازدید از پروژه‌های مقابله با این پدیده در استان و برگزاری جلسه تخصصی در این زمینه با دستگاه‌های اجرایی مرتبط بتوانیم اجرای یک یا دو پروژه کلیدی را برای خراسان جنوبی مصوب کنیم.
همچنین با این پروژه‌های کلیدی مقامات ارشد کشور و نمایندگان استان در مجلس شورای اسلامی را نیز وارد گود کرده تا بتوانیم راه به جایی ببریم چرا که خراسان جنوبی رتبه اول غبار خیزی کشور را با ٣۵ کانون دارد و نیمه نخست امسال ۸۳ هوای آن در وضعیت نامطلوب قرار داشته است.
افزون براین پدیده گرد‌و‌غبار سبب شده تا چند روز ادارات شهرستان‌های غبار خیز خراسان جنوبی تعطیل شود.
به گفته وی موضوع به حدی حاد است که نمی‌شود با ۵٠ یا ١٠٠ میلیون تومان منابع استانی که به این موضوع اختصاص می‌یابد راه به جایی برد به طور حتم باید ردیف اعتباری ملی باید دریافت شود چرا که موضوع روز‌به‌روز بغرنج‌تر با خشک شدن تالاب‌های هامون و ترکمنستان می‌شود و بر بادهای ١٢٠ روزه نیز این موضوع تاثیر‌گذار است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی تصریح کرد: تالاب کجی نمکزار نهبندان نیز هرچند اکنون مشکلی ندارد اما باید پیشگیری‌ها لازم انجام شود چرا که اگر سه سال آبگیری نشود ریزگردی که تالاب ایجاد می‌کند با ریزگردی که به حال عادی ایجاد می‌شود بسیار متفاوت است چرا که این ریزگرد همراه با نمک و املاح است و اگر ١٠۵ میلیارد تومان اعتبار مصوب شده برای تالاب کجی در طرح توسعه نهبندان تخصیص یابد مشکلی در این حوزه نخواهیم داشت.
به گفته حاتمی حاد بودن مشکل تالاب کجی نمکزار نهبندان به این سبب است که تالابی فصلی ست و اگر ترسالی نباشد نمی‌توان اقدامی برای آن همانند تالاب اورمیه انجام داد.
شناسایی ۳۵ کانون گرد و غبار
این مقام مسوول با اشاره به این که خراسان جنوبی در صدر ۶ استان غبار خیز کشور قرار دارد تصریح کرد: بیش از پنج میلیون هکتار از عرصه های زیست محیطی خراسان جنوبی درگیر با پدیده ریزگرد هاست که شامل ۳۵ کانون در شهرستان های زیرکوه، درمیان، سربیشه، نهبندان، بشرویه، طبس، قاینات، سرایان و فردوس است.
به گفته وی شهرستان های خوسف و بیرجند هر چند درگیر پدیده غبار خیزی هستند اما این پدیده منشاء داخلی ندارد وضعیت نامطلوب هوای آن به واسطه دیگر نقاط استان است.
وی با اشاره به این که شهرستان زیرکوه بیشترین کانون های غبار خیزی را در استان به خود اختصاص داده است خاطرنشان کرد: سال گذشته دو میلیارد تومان اعتبار به منظور مقابله با پدیده گرد و غبار در خراسان جنوبی تخصیص یافت برای قرق و حفاظت از کانون های غبار خیز، آبیاری سنواتی، ایجاد هلالی های آبگیر و... هزینه خواهد شد.
یک سوم وسعت خراسان‌جنوبی عرصه‌های بیابانی
بیش از یک سوم وسعت ۱۵ میلیون هکتاری خراسان جنوبی را یعنی ۵ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار آن را عرصه های بیابانی به خود اختصاص داده است که از این وسعت ۵ میلیون و ۴۰۰ هکتاری عرصه های بیابانی حدود ۵ میلیون هکتار مناطق تحت فرسایش بادی است و باز بیش از دو میلیون ۱۰۰ هکتار این عرصه ها کانون های بحرانی فرسایس بادی ست.
اضافه شدن ۴ کانون بحران فرسایس بادی
آن طور که علیرضا نصرآبادی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی هم در گفت وگو با خبرنگار فارس از بیرجند اظهارداشت: هر چهار سال یک بار آخرین وضعیت کانون های فرسایش بادی در استان بازنگری می شود و براساس آمار بازنگری کانون های فرسایش بادی در سال ۹۵ خراسان جنوبی دارای ۲۸ کانون فرسایش بادی با مساحت یک میلیون و ۳۸۶ هزار و ۷۴۱ هکتار بود اما این آمار در سال ۹۹ به ۳۲ کانون فرسایش بادی به مساحت دو میلیون و ۱۱۲ هزار هکتار افزایش یافت.
وی با اشاره به افزوده شدن ۴ کانون فرسایش بادی جدید به استان ادامه داد: از ۱۵ میلیون هکتار مساحت خراسان جنوبی در سال ۹۵ سه میلیون و ۱۲۱ هزار هکتار آن تحت تاثیر فرسایش بادی بود که اکنون به چهار میلیون ۱۶۸ هزار و ۲۰۰ هکتار افزایش یافته یعنی یک میلیون و ۱۷۰ هزار هکتار به عرصه های بیابانی و مستعد فرسایش بادی استان اضافه شده است.
به گفته وی با توجه به حجم و وسعت بسیار کانون های فرسایش بادی در خراسان جنوبی اکنون عملیات مقابله با بیابان زایی در کانون هایی با شدت زیاد و متوسط انجام می شود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی افزود: کانون‌های بحرانی فرسایش بادی بسیار حساس بوده و هیچ گونه فعالیتی نمی‌توان از نظر زیرساختی و عمرانی روی آن انجام داد و فقط برای احیاء و مراقبت آن باید اقدام کرد.
۳ شهرستان دارای بیشترین کانون بحران
نصرآبادی اضافه کرد: به شکل ویژه از نظر میزان گستردگی به ترتیب اولویت شهرستان طبس، نهبندان و زیرکوه ۳ شهرستانی است که بیشتر کانون‌های بحرانی فرسایش بادی استان را دارد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی با بیان اینکه با توجه به شرایط استان در حوزه پدیده ریزگردها، کارگروه ملی گرد و غبار باید ورود پیدا کند، عنوان کرد: طرح مردمی کاشت نهال از سیاست‌های خوب دولت در زمینه افزایش سرانه فضای سبز است که حدود ۴ میلیون اصله نهال سهم استان است و با مشارکت دستگاه‌ها اجرایی کاشته خواهد شد.
نصرآبادی تصریح کرد: با این که قدامات خوبی در زمینه بیابان زدایی خراسان جنوبی انجام شده است اما در زمینه پیشگیری و مقابله با گسترش این کانون‌ها باید همه ورود کنند.
نزدیک شدن عرصه بیابانی به زندگی مردم
این مقام مسوول با هشدار به این که عرصه های بیابانی روز به روز به محیط زندگی مردم در نقاطی چون بشرویه، سه قلعه، حاجی آباد زیرکوه، آفریز و چاهک موسویه قاینات، شهر طبس، نهبندان، چاهداشی و سهل آباد و... نزدیک می شود و زندگی مردم را در این نقاط تحت تاثیر قرار داده است تصریح کرد: در صدر عواملی که سبب بیابازایی در خراسان جنوبی شده می توان به پیامدهای ۲۲ ساله خشکسالی اشاره کرد که پیامد های ناشی از آن سبب شده تا روز به روز به وسعت و روند بیابازایی در استان افزوده شود.
نصرآبادی خاطرنشان کرد: این مسئله را هم باید در نظر داشت که با توجه به تغییر اقلیم روند خشکسالی ها نیز رو به توسعه و پیشرفت است طوری که بیشتر مراتع استان که در گذشته مورد استفاده برای دام ها بود در حال حاضر به بیابان تبدیل شده و هیچ استفاده ای از آن نمی شود بلکه منشاء ریزگردها در دیگر شهرستان هاست.
به نظر وی اگر شرایط به همین وضع ادامه یابد و بیابان زایی با سرعتی که در پیش گرفته افزایش پیدا کند در چند سال آینده شرایطی مانند اهواز و سیستان و بلوچستان در انتظار خراسان جنوبی هم خواهد بود.
سخن پایانی:
با این روند رو به تزاید بیابان زایی و روزهای غبار آلوده خراسان‌جنوبی و استمرار قهر طبیعت لازم است به طور حتم تدبیری ویژه و خاص برای مقابله با پدیده گرد و غبار و بیابان زایی در این استان از سوی مقامات پایتخت نشین صورت گیرد چرا که آمارها نشان از وخامت اوضاع دارد.