یک کارشناس IT در گفتگو با تابناک مطرح کرد
حادثه دلخراش خودکشی دختران نوجوان اصفهانی که بنابر اعلام رسمی نیروی انتظامی ارتباط آن با چالش بحث انگیز « نهنگ آبی » روشن است، شُکِّ مهمی در مورد حاشیه خطرات ورود به این فضا خصوصا برای افراد با سنین کم و جنسیت خاص به شمار می رود. این حوادث چرا به وقوع می پیوندند و ناشی از چه خلاء هایی در فضای مجازی یا حقیقی جامعه هستند؟
حادثه دلخراش خودکشی دختران 15 و 16 ساله در اصفهان که با پرت کردن خود از ارتفاع یک پل واقع شد و بنابر اعلام رسمی نیروی انتظامی ارتباط آن با چالش بحث انگیز « نهنگ آبی » روشن است، شُکِّ مهمی در مورد حاشیه خطرات ورود به این فضا خصوصا برای افراد یا سنین کم و جنسیت خاص به شمار می رود. این حادثه در حالی رخ داد که بیش از یکماه قبل در رسانه ها نسبت به عدم امکان حوادث مربوط به این چالش اطمینان هایی داده شده بود. اما بر خلاف تصور این حادثه اتفاق افتاد و خود می تواند گویای امکان تکرار احتمالی آن نیز باشد. اما این حوادث چرا به وقوع می پیوندند و ناشی از چه خلاء هایی در فضای مجازی یا حقیقی جامعه هستند؟ از طرفی نقش بخش های مختلف و نهادهای مسئول در این رابطه چیست؟ و موضوع مهم تر اینکه چگونه باید به این حوادث پاسخ داده شده و جامعه را از وقوع اینگونه مخاطرات دور نمود؟
در این رابطه تابناک برای واکاوی و شناخت دقیق تر این موضوع و با بررسی های اولیه انجام شده گفتگویی با جناب آقای محمد کدخدا از کارشناسان فضای مجازی و استاد دانشگاه ترتیب داده است تا برخی از ابهامات و نقاط کور این حادثه روشن گردد. در این گفتگو به زوایای جدیدی از این حادثه و جزئیات کاملتری از مکانیزم چالش مذکور و ابعادی که در بر دارد، پرداخته شده است. در این صحبت راه های اصولی قابل انجام در رسیدن به شرایطی که عدم وقوع این خطرات را برای جامعه تضمین کنند، نیز مورد بررسی قرار گرفته است.
آنچه در ادامه می خوانید مشروح این گفتگوی تخصصی است.
سلام، در ابتدا اگر امکان دارد بفرمایید چرا فضای مجازی اینقدر مخاطره ساز شده است؟
ببینید فضای مجازی یک بعد جدید از روزگار کنونی ماست و ما دیگر عملا در آن زندگی می کنیم. و برای اینکه در آن حضور نداشته باشیم اختیار چندانی نداریم و شاید صرفا بتوانیم حضور خود را محدود یا کمرنگ کنیم و یا دست از جنیه های اجتماعی امروز برداریم. اکنون ما در فضای مجازی همراستا با فضای طبیعی در جریان هستیم. این همراستایی موجب شده تا ما به دلیل دلزدگی از فضای طبیعی و جذابیت هایی که در فضای مجازی در اختیار ماست و مهمتر از این دو به دلیل فرار از قواعد محصور کننده فضای طبیعی مانند محدودیت های ارتباطی و مشارکت جمعی ضعیف به فضای مجازی تکیه کنیم.
خب چرا تهدید می شویم؟
بله ببینید زمانیکه ما برای فرار از قواعد محصور کننده فضای طبیعی به فضای دوم یا همان فضای مجازی تکیه می کنیم ناچارا و بدون آنکه بدانیم در قواعد این فضا محصور هستیم و به طور طبیعی تحت تاثیر تهدیدات و مخاطرات آن قرار داریم. البته فضای مجازی فضای مخاطره نیست ولی ورود بدون هماهنگی و نبود آمادگی در پذیرش فضای مجازی در کشور باعث شده شرایط ناخوشایندی پیدا کنیم.
الان تهدیدات مجازی می توانند به راحتی و بدون دادن اطلاع یا هشداری به ما روند آرام و طبیعی زندگی فردی و اجتماعی هر یک از ما را ناخواسته و بدون اختیار کاملا بهم بریزند. در این میان اینکه ما چه سنی داریم یا چه جنسیتی و یا از چه سطح تحصیلات برخورداریم و یا در چه شرایط مالی و یا اجتماعی متفاوتی هستیم، اهمیتی ندارد. همه ما در معرض نوعی از این تهدیدات هستیم و شاید هم تا کنون قربانی نمونه ای از این حوادث مجازی بوده ایم.
فرمودید ما با هماهنگی وارد این فضا نشده ایم و از تغییر فناوری به ناچار تبعیت کرده ایم، هماهنگی که فرمودید شامل چه چیزهایی بوده است؟ و آیا الان نمی توانیم به موازات حضوری که داریم هماهنگی ها و آمادگی ها را تامین کینم؟
همانطور که گفتم فضای مجازی فضای مخاطره نیست ولی عدم شناخت قواعد این فضا و نقض آنها ما را دچار تهدید می کند. ما البته بدون هماهنگی وارد این فضا شدیم و آمادگی قبلی هم نداشتیم. اما آنچه جای تامل دارد این است که زمانیکه تهدیدات مجازی در جامعه گسترش پیدا کرد باز نتوانستیم واقعیت و منشاء این تهدیدات و دلایل وقوع آنها اطلاعات درستی به مردم ارائه کنیم. لذا انتقال بخش مهمی از سواد رسانه ای که بتواند ریشه فضای مجازی را تبیین و حضور افراد را در این فضا از جنیه دلایل حضور، شکل حضور و نتایج این حضور بیان و به ایشان گوشزد کند، مورد غفلت قرار گرفته است. این موضوع به طور قطع ناشی از کوتاهی جامعه حرفه ای فضای مجازی به عنوان مسئولیت حرفه ای و اجتماعی ایشان در وهله اول و مسئولان امر در وهله دوم بوده است.
اما در مورد نهنگ آبی هم رسانه ها ورود داشتند و اطلاع رسانی شد و هم مسئولین بازی های رایانه ای پایش های لازم را داشتند، پس چرا باز شاهد وقوع آن بودیم؟
ببینید رسانه های غیر مجازی مانند تلویزیون اساسا ذیل رسانه های مجازی قرار دارند لذا بود و نبود آنها تاثیری در جریان پدیده های مجازی ندارد چه اینکه غالبا متاثر است در مورد پایشی هم که فرمودید بسیار سطحی و با تلقی اشتباه و غیر کارشناسانه بوده است. روز گذشته در اصفهان ما نتیجه بی توجهی و تحلیل اشتباه را شاهد بودیم. دو دختر نوجوان 15 و 16 ساله در همراهی با یک چالش خطرناک خود را از بالای یک پل به پایین پرت کردند. یک نفر از این دو درگذشت و دیگری در وضعیت نامطلوبی بستری شد. این در حالی بود که مسئول بنیاد ملی بازی های رایانه ای حدود 40 روز پیش از این، ماجرای تهدید این چالش را تمام شده دانسته بود! ایشان چالش نهنگ آبی را متوقف شده دانسته و تلاش برای دسترسی به این چالش را غیر ممکن عنوان کرده بود!
اما ببینید آنچه در این میان حقیقت دارد این است که چالش نهنگ آبی یک «واقعیت مجازی» است و اساسا هیچ واقعیت مجازی پس از پیدایش دیگر نمی تواند متوقف شود، بلکه باید به دنبال امکانی برای کنترل آن بود. این چالش مانند بسیاری نمونه های نیمه خطرناک و حتی غیرخطرناک و معمول چالش های مجازی دیگر که همراهی اجتماعی را به دنبال دارد از ظرفیت همراهی برخوردار است. چنین چالشی با توجه به خلاء هایی که در روابط و تعاملات انسانهای هدف خود شناسایی کرده است و بطور هدفمند توسط شرکت های IT طراحی شده و به عوان یک سرویس کار می کند.
منظور شما از اینکه چالش نهنگ آبی به عنوان یک سرویس کار می کند چیست؟ و اصلا طراحی این چالش برای شرکت طراح چه سودی دارد؟
ببینید ما در IT ده عرصه برای ایجاد خدمات داریم که عبارتند از: اطلاع رسانی، تبلیغات، روابط عمومی، فروشگاه، بازاریابی، خدمات محتوا، واسطه گری، نیازسنجی، مدیریت مشتری و نیز مدیریت شبکه ای
چالش نهنگ آبی به عنوان یک خدمت IT یک نمونه ای از خدمات محتوای بازی است. با این حال چالش نهنگ آبی یک بازی صرف نیست و علاوه بر جنبه های خاص سرگرمی متفاوتی که ارائه می دهد کاملا همسو با اهداف خدمات دیگر IT طراحی شده است. این بازی با ترکیبی از ترس فردی، تحریک اعتماد بنفس، خودزنی، خودآگاهی منفی و نوع خاصی از ارتباطات نسلی موضوع فرمانبری مجازی را تقویت میکند. فرمانبری مجازی امروزه در تمام خدمات IT باعث انجام فعالیت مد نظر سرویس دهنده از سمت کاربر می شود. کالایی که مد نظر است را می خرد، جایی که مد نظر است را اولویت سفر گردشگری خود می کند، عضو جامعه ای که به آن هدایت شده می گردد و بسیاری تصمیمات و فعالیت های خواسته شده را دنبال می کند و فرقی هم ندارد که فرد یا کاربر در چه سن و سالی است.
پس ببینید از 10 عرصه پایه ای که در فضای مجازی وجود دارد، چالش نهنگ آبی با مشارکت سه بخش از ایشان یعنی کارشناسان تبلیغات مجازی، توسعه دهندگان سرویس های اینترنتی، و متخصصان محتوا یا همان بازی سازها شکل گرفته و به عنوان یک پدیده در فضای مجازی بروز کرده است. البته این چالش هنجارهای منفی را دنبال می کند و خیلی چالش ها هنجارهای مثبت را دنبال می کنند.
به فرض اینکه کاربر این بازی فرمانبری کند و بازی را به آخر برساند چه کسی از این موضوع نفع می برد؟
در پاسخ باید بگویم هدف از این فرمانبری صرفا ایجاد چالش یا مخاطره نیست بلکه جنبه های دیگری نیز دارد. بر خلاف تصور اولیه اجرای اینگونه چالش ها برای سازندگان، فرصت هایی برای بهره برداری اقتصادی فراهم می کند که در صورت اجرای آن نوعی از بهره برداری اقتصادی غیر انسانی محسوب می شود. لذا این چالش از مدل کاری و درآمدی برخوردار است و با انتشار محتوای کاربری که در نهایت خود کشی می کند و از داغ سازی آن برای مدیریت و جذب هدفمند ترافیک و امکان فعال سازی تبلیغات استفاده خواهد شد. البته سامانه اصلی این بازی توسط سازمان های امنیتی بسته شده و اساسا غیر فانونی است با این حال گستردگی وب امکان تکثیر آن در شبکه های اجتماعی را هنوز متوقف نکرده است. البته همه این نسخه های مشابه، لزوما و یا به یک شکل دنبال جنبه های اقتصادی نیستند.
باید دقت کرد که چالش نهنگ آبی مانند تمام نمونه های دیگر چالش های مجازی از اتاق فکر شرکت های تبلیغاتی بیرون آمده و مبتنی بر مدل های درآمدی در فضای مجازی طراحی شده است. این چالش دوره نسلی خاصی را مد نظر قرار داده و جامعه هدف مشخصی دارد بطوریکه اغلب قربانیان این چالش دختر هستند. لذا می بینیم همه جنبه های یک محصول IT در این خدمت اینترنتی وجود دارد و پشت آن فکر است. لذا متوقف نمی شود و چه اینکه مدل آن مورد الگو برداری هم قرار گرفته است و در شبکه های اجتماعی عضوگیری می شود.
پس با این توصیفات نظر ارائه شده مبنی بر توقف این پدیده از طرف بنیاد ملی بازی های رایانه ای صحیح نبوده است؟
بله داشتن تصور محدود به یک پدیده مجازی و انگاشت غلط از آن و بی توجهی به مسایلی از این دست آینده ما را در این فضا دشوارتر خواهد کرد. لازم است برای نظارت فضای مجازی که جنبه های ناشناخته ای دارد متخصصان ورود کنند و اینگونه نشود که افراد غیر آگاه ما را از شناخت و پرداختن به ابعادی که با آن مواجه هستیم منحرف کنند.
در غیر اینصورت تا زمانیکه برخورد با پدیده های مجازی اینگونه سطحی و اشتباه باشند باید منتظر ضریب بالایی از آسیب پذیری در جامعه باشیم. ما باید بتوانیم به اقدامات جدی تری در پایش و نظارت بر فضای مجازی بپردازیم. این موضوع پرداختن ریشه ای به مسایل و تهدیدات مجازی را می طلبد. موضوعی که ابتداعا باید توسط کارشناسان مطلع IT تبیین شود و با همراهی متخصصان علوم اجتماعی و زیر نظر نهادهای مسئول به نحو صحیحی به سمت مدیریت و کنترل این فضا پیش برود.
در پایان اگر امکان دارد بفرمایید دولت و نهادهای مسئول باید چه اقداماتی انجام دهند تا جامعه از این مخاطرات دور شوند؟
به طور حتم باید گام های اصلی برای جلوگیری از مخاطرات مجازی اینچنین و افرایش دامنه این قبیل پدیده ها که کم هم نیستند به سرعت مورد پیگیری باشد. گام مهم و اولیه امکان ارائه اینترنت طبقه بندی شده برای گروه های سنی مختلف است. باید خصوصا اینترنت سیم کارت های مورد استفاده نوجوانان در یک محدوده مشخص از اطلاعات و خدمات گردش کند. مساله وابسته دیگر همراستا با ایجاد زیرساخت دسترسی طبقه بندی شده؛ موضوع خود خدمات یا محتواهای طبقه بندی شده هستند. تا زمانی که ما از خلاء تولید محتوا و خدمات مطلوب برای گروههای کاربری مخلف برخوردار نباشیم باید دائما نگران افتادن آنها به دام خدمات مشکل ساز باشیم. نکته مهمی که برای رونق تولید محتوا در ایران باید به آن توجه کرد این است که باید بازار کسب و کار محتوا در ایران تسهیل شود. باید تولید کنندگان محتوا به راحتی بتوانند مجوز بگیرند، زیرساخت در اختیار داشته باشند تا خیلی زود شروع به فعالیت نموده و خدمات دهی خود را دنبال کنند. تا زمانیکه این چرخه کند و تابع تصمیمات با تاخیر ماهها و سالها در وزارت ICT باشد پرتگاههای سقوط کاربران به دام خدمات مخرب محتمل است.
در کنار این امر حتما لازم است تا مکانیزم های پایش فضای مجازی نیز تقویت شود. نظارت بر انتشار بسته ها و خدمات محتوا، اعمال محدودیت در دسترسی به خدمات به طور مثال محدودیت دسترسی زمانی (امکان بازی آنلاین نوجوانان از 9 شب تا 6 صبح مسدود باشد) باید قابلیت اجرا پیدا کنند. تعیین سیاست های دقیق نظارتی و ایجاد پشتیبان های لازم در نظارت بر عملکرد فضای شبکه های مجازی برای پایش و فیلتر بومی؛ همه از موضوعات مهمی هستند که پیش روی سازمان های تامین کننده و نهادهای ناظر قرار دارد.
به هر حال تا زمانیکه آمادگی کشور در بعد فضای مجازی مطلوب نباشد صرفا می توان به جامعه هشدار داد و نظارت بیشتر خانواده های و محرک های نظارتی اجتماعی مانند والدین، معلمان و حتی دوستان از یکدیگر برای مقابله با این دست چالش ها را درخواست نمود.
منبع: تابناک